مقاله تقابل عقل و عشق از دیدگاه عطار

مقاله تقابل عقل و عشق از دیدگاه عطار

سخن از تقابل میان عاطفه ی ازلی بی زوال شورآفرین عشق است و بارقه ی نخستین خلقت یعنی عقل . دو مقوله ای که همواره تعارض آن دو از مهم ترین مسائل مورد بحث در طول تاریخ عرفانی ادب فارسی بوده است. موضوعی که پژوهش ها و نقدهای بسیاری در پی داشته است. یافتن پیشینه تاریخی این تقابل از میان آثار بزرگان عرفان و تصوف، خود در خور مقاله مفصلی است که در این مجمل نمی گنجد. این مقاله سعی دارد تا دیدگاه عطار را به عنوان یکی از پیشگامان بزرگ شعر عرفانی از این منظر (تقابل عقل و عشق) مورد دقت و توجه قرار دهد. تبیین دیدگاه بزرگ مردی که مدار اصلی سخن او عشق است و رکن کلامش درد عشق و متدلوژی عرفانش تدوین هفت وادی سلوک عاشقانه سالکان طریقت برای رسیدن به حقیقت.

تعریف عشق و صفت آن از دیدگاه عطار

تعریف عشق و سخن گفتن از صفات آن به اقرار بزرگانی که آن را آزموده و چشیده اند کاری است بس دشوار. عشق علی رغم دل انگیزی و شورآفرینی تعریف ناپذیر است و شاید پیشینه آن به خلقت آدمی می رسد. آثار نگاشته شده و سروده شده درباره ی عشق نیز، از گذشته ای بس طولانی برخوردارند. ظاهرا کلمه ی عشق در ادب عرفانی نخستین بار در یک رباعی که از بایزید بسطامی نقل شده است آمده است و عشق پیوسته همان گونه که معنا شده است که انسان معنا شده. ...

عطار در تذکره الاولیا در ذکر حال شیخ ابوالحسن خرقانی از قول او در باب عشق چنین می نویسد: عشق بهره ای از آن دریا که خلق را در آن گذر نیست و آتشی است که جان را در او گذر نیست...

عطار نیز عشق را توصیف ناپذیر می داند و زبان عبارت را در شرح اشارت آن عاجز می داند:

سخن عشق جز اشارت نیست - عشق در بند استعارت نیست

در عبارت همی نگنجد عشق - عشق از عالم عبارت نیست

عطار در آثار خود بارها به غیبی بودن موهبت عشق اشاره کرده است و گاهی تمام محتوای یک غزل خود را در دیوان به توصیف عشق ازلی اختصاص می دهد. عطار پذیرش بار امانت عشق از سوی انسان را نیز تقدیری می داند که تدبیر عاشق در آن دخیل نیست و از اختیار بیرون است بنابر این عشق اختیاری نیست. ...